Şap hastalığı çift tırnaklı hayvanların akut seyirli, çok bulaşıcı ve zoonotik karaktere sahip viral bir enfeksiyonudur. Hastalığın bulaşma oranı yüksek olup, hassas hayvan topluluklarında (popülasyonlarında) % 100'e kadar ulaşabilmektedir. Bu nedenle hastalık ekonomik, siyasi ve ticari yönlerden büyük önem taşımaktadır.  

 
Şap hastalığı nedir?

Şap hastalığı evcil hayvanlar (at, köpek ve kedi hariç) da dahil olmak üzere çift tırnaklı hayvanlarda görülebilen oldukça bulaşıcı, viral bir enfeksiyon hastalığıdır. Şap hastalığına Picornaviridae ailesine ait olan Aphthovirus neden olur. Aphthovirusün tip A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 ve Asia olmak üzere 7 farklı türü; 60’dan fazla alt türü bulunur. Her türün farklı özellikleri ve yayılma alanları vardır. Bu nedenle bir türe karşı bağışıklık oluşması diğer türlere karşı koruma sağlamaz. Bir başka ifadeyle her türe karşı farklı aşı yapılması gerekir. Şap virüsü doğrudan solunum yoluyla veya dolaylı olarak virüsle kontamine olmuş yüzeylere temas edilmesiyle sağlıklı hayvanlara kolaylıkla bulaşabilir. Hastalığın başlıca bulaşma yolu havada bulunan damlacıkların solunmasıdır. Bunun yanı sıra şap hastalığının diğer bulaşma şekilleri şu şekildedir:
 
Sağlıklı hayvanların enfekte hayvanlarla bir arada bulunması,
 
Sağlıklı hayvanların virüsle kontamine olmuş tesislerde tutulması veya kontamine araçlarla taşınması,
 
Kontamine olmuş su ve yem
Yukarıda sayılanlara ek olarak hayvanlarla ilgilenen insanların yeterince steril hale getirilmemiş ekipmanlar ve/veya kıyafetlerle hayvanlara temas etmesi de virüsün sağlıklı hayvanlara bulaşmasına neden olabilir.

Peki şap hastalığı insana bulaşır mı? Şap hastalığı genellikle hayvanları enfekte eden ve hayvanlarda ölüme neden olabilen bir hastalıktır. Bununla birlikte bazı araştırmalar virüsün çocuklara, ileri yaş grubundaki kişilere ve bağışıklık sistemi zayıf bireylere nadiren de olsa bulaşabileceğini göstermektedir.

Şap hastalığı belirtileri nelerdir?

Şap hastalığı belirtileri virüsün türü, etkilenen hayvanın cinsi, virüsün bulaşma yolu, virüse maruziyetin düzeyi gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Koyun ve keçilerde hastalık daha hafif seyrederken sığırlarda semptomlar daha belirgin olabilir. Başlıca şap hastalığı belirtileri aşağıdaki gibidir:
 
2-3 gün devam eden yüksek ateş,
 
Ağız ve ayaklarda veziküler yani içi sıvı dolu lezyonlar,
 
Dil, damak ve memede yaralar,
 
Salya artışı,
 
Hareket etmede isteksizlik,
 
Topallık,
 
Süt ineklerinde süt verme miktarının azalması ve depresyon,
 
Tüylerde kabarma,
 
Solunum sayısında artış ve/veya solunum güçlüğü,
 
Özellikle genç hayvanlarda kalp hastalığı

Bağışıklık sistemi güçlü olan hayvanlarda belirtiler daha hafif olabilir ve genellikle hayvanın hayatını tehdit etmez. Ancak şap sağlık boyutunun yanında ekonomik etkileri de olan bir hastalıktır. Şap sadece görüldüğü bölge ile sınırlı kalmaz, sınır aşan bir etki göstererek hayvan ticaretini olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle şap hastalığı belirtileri fark edilen hayvanların vakit kaybetmeden uzman bir veteriner hekim tarafından kontrol edilmesi, gerekli olması halinde diğer hayvanlardan ayrı bir yerde tedavilerinin yapılması önemlidir.

 
Nasıl teşhis edilir?

Şap hastalığının belirtileri hayvanın cinsiyeti, yaşı, türü ve bağışıklık seviyesi gibi faktörlere bağlı olarak hafif veya şiddetli olabilir. Belirtilerin geç fark edilmesi ise özellikle genç hayvanların ölümüne sebep olabilir. Genellikle yetişkin hayvanlarda ölüm oranı düşüktür, bununla birlikte genç buzağılar, kuzular ve yavrularda virüsün kalpte tutulum yapmasına bağlı olarak hayati risk daha yüksektir. Şap hastalığının bulaşmasının ardından belirtilerin ortaya çıkmasına kadar geçen kuluçka süresi 2-14 gün arasında değişir. Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü tarafından şap hastalığı için bildirilen kuluçka süresi 14 gündür. Şap hastalığının tanısı için öncelikle uzman bir veteriner hekim tarafından hayvan fiziki olarak muayene edilir. Hayvanda salya artışının olması, ayak, ağız çevresi, dil ve damak gibi bölgelerde yaralar olması hekimlere şap hastalığı ile ilgili fikir verebilir. Buna ek olarak şap hastalığının teşhisinde bazı klinik testlerden de faydalanılır. Şap hastalığı tanısında Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü başlıca 4 tanı yöntemi önermektedir. Bu yöntemler şu şekildedir:
 
Antijen ELISA (Antijen-antikor ilişkisi) testi,
 
Virüs izolasyonu (Virüs elde edilmesi),
 
Kompleman fiksasyon testi (Antikor testi),
 
Nükleik asit tanımlama
Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü şap teşhisi konulmasında spesifik antikor yanıtlarının belirtlenmesi için serolojik tanı metodlarından (antijen ve antikorların belirlendiği) faydalanılmasının önemli olduğunu belirtmektedir. Bir başka ifadeyle veteriner hekimin fiziki olarak şap hastalığını teşhis etmesi uygun aşıya karar verilmesi için yeterli değildir. Uygun aşıya karar verilebilmesi için virüsün alt tipinin de belirlenmesi gerekir.

 
Şap hastalığı tedavisi nasıl yapılır?

Günümüzde şap hastalığının spesifik bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Bu nedenle uzmanlar öncelikli olarak hastalığın kontrol altına alınması ve önlenmesi gerektiğini belirtir. Bazı durumlarda hastalığa bağlı semptomları hafifletmeye yönelik tedaviler uygulanabilir. Ancak hastalığın kontrol altına alınmasında önemli olan enfekte hayvanların diğer hayvanlardan izole edilmesidir. Bununla birlikte günümüzde şap hastalığını önlemeye yardımcı olan çeşitli aşılar da vardır. Hastalığın yaygın olarak görüldüğü bölgelerde düzenli olarak aşılama yapılması hastalığı önlemeye yardımcı olabilir. Ek olarak hastalığın yayılmasının önlenmesinde hijyen kurallarına uyulması önemli yer tutar. Hayvanlarla ilgilenen kişilerin kıyafetlerini, ayakkabılarını ve ekipmanlarını düzenli olarak steril hale getirmesi hastalığın yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir.

 
Şap hastalığı insanlara bulaşır mı?

Şap hastalığı çift tırnaklı hayvanlarda görülen, virüslerin neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır. Peki şap hastalığı insanlara bulaşır mı? Bu sorunun cevabı uzmanlar tarafından uzun yıllardır araştırılmaktadır. Şap hastalığına neden olan virüslerin çok fazla alt tipi olması ve kolay mutasyona uğrayabilmesi zaman içerisinde hastalığın insanlara da bulaşma ihtimali olduğunu düşündürür. Bununla birlikte hayvanlarla yakın temas halinde bulunan insanlarda virüsün nadir rastlanması insanlarda şap hastalığı riskinin düşük olduğunu gösterir. Ancak bağışıklık sistemi çeşitli nedenlerle zayıf olan kişilerde, yaşlı ve çocuklarda nadir de olsa şap hastalığına rastlanabilir. İnsanların şap hastalığı ile enfekte olmasının ardından ilk belirtiler genellikle 2-6 günde ortaya çıkar. Şap hastalığı insanlarda belirtileri soğuk algınlığı veya grip semptomları ile benzerlik gösterir. Başlıca belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
 
Yüksek ateş,
 
Boğaz ağrısı,
 
Ağız çevresi ve dilde kabarcıklar,
 
Ellerde uyuşma, karıncalanma ve kabarcıklar

İnsanlarda şap hastalığı belirtileri genellikle hafiftir ve birkaç gün içerisinde kendiliğinden geçer. Yapılan araştırmalar hastalığın insandan insana bulaşmadığını göstermektedir. Ancak virüsün kolay mutasyona uğraması sebebiyle şap hastalığı tanısı konulan insanların da diğer insanlarla yakın temasta bulunmaktan kaçınmaları gerektiği söylenebilir.

 
Şap hastalığı insana zarar verir mi?

Şap hastalığı bazı bölgelerde yaygın olarak görülen hem hayvan sağlığını hem de uluslararası hayvan ticaretini yani ekonomiyi önemli ölçüde etkileyen bir sorundur. Şap hastalığının insanlara bulaşmasına nadir rastlanır. Çeşitli sebeplerle şap virüsü ile enfekte olunması durumunda ise genellikle hastalık semptomları kendiliğinden iyileşir.